Z nadpobudliwością mamy do czynienia wtedy, gdy występuje przewaga procesów pobudzania nad procesami hamowania.

Do przyczyn nadpobudliwości można zaliczyć problemy w fazie rozwoju mózgu, uszkodzenia w życiu płodowym, w trakcie porodu (niedotlenienie mózgu ), błędy wychowawcze i zbyt nerwowe stresujące dzieciństwo.

Naukowcy podtrzymują tezę, że najnowsze osiągnięcia techniki elektronicznej (czyli emitowane małe pole elektromagnetyczne tj. telewizja kablowa, mikrofalówka, faks itp. ) mają niekorzystny wpływ na organizm.

Nadpobudliwość możemy przejawiać w trzech strefach:

1. ruchowej

2. poznawczej

3. emocjonalne

Nadpobudliwość ruchowa– wzmożona ekspresja ruchowa i niepokój ruchowy. Ekspresja ruchowa- dzieci, u których można zaobserwować wzmożoną ruchliwość, biegają, skaczą, krzyczą na lekcjach. Bardzo często wyrywają się do odpowiedzi, występuje też wzmożona gestykulacja.

Nadpobudliwość poznawcza– przejawia się tym, że dziecko nie może się skupić na jednej rzeczy, ciągle coś je rozprasza.

Nadpobudliwość emocjonalna– objawy wielorakie, głównie polegające na zwiększonej wrażliwości na bodźce. Dzieci są bardzo konfliktowe, mają trudność w dostosowaniu do wymagań szkolnych.

Zachowanie dziecka, podobnie jak i człowieka dorosłego, w dużej mierze wyznaczone jest przez cechy jego temperamentu. Za cechami tymi kryją się określone właściwości układu nerwowego. Trudno jest wprawdzie badać je bezpośrednio, ale można o nich wnioskować na podstawie obserwacji zachowania.

Obserwując zachowanie zarówno dzieci, jak i dorosłych zauważamy, iż różnią się oni takimi właściwościami ,jak: wydajność pracy, odporność na znużenie, łatwość powstawania napięć emocjonalnych, zdolność do opanowania reakcji emocjonalnych, łatwość podporządkowania się wymaganiom otoczenia. Te różnice indywidualne spowodowane są
w dużym stopniu odmiennym u różnych osobników przebiegiem procesów nerwowych.

Można wyróżnić dwa zasadnicze procesy nerwowe (pobudzanie i hamowanie). Do nich w ostatecznym rachunku można sprowadzić całokształt pracy układu nerwowego. Procesy nerwowe odznaczają się trzema właściwościami:

 

1. siłą

2. równowagą

3. ruchliwością

Najogólniej mówiąc, siła układu nerwowego wyraża się zdolnością komórek nerwowych do pracy, do powstawania w nich procesu pobudzania i hamowania. Siła procesu pobudzania i hamowania stanowi dwie różne zmienne, toteż można mówić oddzielnie o sile tych procesów. Równowaga procesów nerwowych bywa zazwyczaj rozumiana jako określony stosunek siły pobudzania do siły hamowania.

Ruchliwość procesów nerwowych to zdolność układu nerwowego do przechodzenia od stanu pobudzenia do hamowania i na odwrót. Na zdolność tą składa się z jednej strony szybkość powstawania każdego z procesów, z drugiej zaś szybkość jego ustępowania. Dlatego też niektórzy neurofizjologowie uważają, iż można mówić o równowadze w odniesieniu do ruchliwości procesów nerwowych, podobnie jak mówi się o równowadze ich siły.

Za miarę siły procesu pobudzania u dzieci  należy uznać zdolność do wytężonego wysiłku umysłowego. Siła procesu hamowania przejawia się między innymi w zdolności do natychmiastowego- w razie potrzeby- przerwania wykonywanej czynności, umiejętności powstrzymywania się od określonego działania oraz zdolności do opanowywania przejawów wzruszeń i innych reakcji emocjonalnych.

Za optymalny dla prawidłowego funkcjonowania człowieka uważa się taki zespół cech układu nerwowego, który charakteryzuje się stosunkowo dużą siłą procesu pobudzania, zabezpieczającą zdolność komórki nerwowej do pracy. Siłę procesu hamowania równoważy siła pobudzania oraz w średnim stopniu ruchliwość obu tych procesów. Niezbyt wielkie odchylenia od przedstawionego modelu występują często. Uważa się je za zjawisko normalne i traktuje jako indywidualne właściwości typologiczne, stanowiące podstawę temperamentów. Chcąc uchwycić wszystkie różnice siły, równowagi i ruchliwości procesów nerwowych, a jednocześnie uwzględnić liczne kombinacje tych cech między sobą, należałoby wyodrębnić bardzo wiele typów układu nerwowego i tyleż temperamentów.

Dzieci, które demonstrują trudne i destrukcyjne zachowania stanowią powód zmartwień zarówno rodziców jak i nauczycieli. Od kilku lat uznaje się, że jeśli dziecko jest niespokojne, z trudem skupia się nad zadaniami i jest impulsywne, to mamy do czynienia z problemem poważniejszym niż złe zachowanie.

Z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej kojarzono na przestrzeni lat różne symptomy i trudności, lecz trzy można uznać za kluczowe:

1. deficyt uwagi

2. nadaktywność

3. impulsywność

DEFICYT – (zaburzenie) uwagi oznacza wzorzec zachowania, w którym u dziecka obserwuje się jedynie krótkie okresy koncentracji na zadaniach narzuconych przez dorosłych, a w czasie zabawy- zmiany i nagłe zmiany formy aktywności. Tę cechę coraz częściej uznaje się za istotę problemu.

NADAKTYWNOŚĆ – (zwana też hiperaktywnością, hiperkinezą lub nadruchliwością ) oznacza wykonywanie czynności w przyspieszonym tempie. Najczęstszym objawem jest nieustanne wiercenie się. Nadmierna aktywność ruchowa może też przejawiać się niemożnością usiedzenia w jednym miejscu przez dłuższy czas lub niespokojnym chodzeniem tam i z powrotem.

IMPULSYWNOŚĆ – oznacza działanie pod wpływem chwilowego pragnienia lub zachcianki bez zwracania uwagi na konsekwencje. Zachowanie takie może być w niektórych przypadkach niebezpieczne (np. kiedy dziecko wybiega na jezdnię), zazwyczaj oznacza jednak łamanie zasad bez myślenia, co się stanie. Niektórzy badacze ( Taylor, 1995) zwracają uwagę na fakt, że problemy z koncentracją uwagi mogą przybrać różne formy, np. trudności z kontrolowaniem uwagi, z selekcją tego, na czym się koncentrujemy, z utrzymaniem uwagi przez pewien czas lub niewystarczającą koncentracją. Dotarcie do istoty problemu ma niewątpliwie duże znaczenie. Coraz większa liczba danych wskazuje na zaburzenia przetwarzania informacji (Leung i Connolli, 1994), a zatem podstawowy mechanizm mogą stanowić trudności u dziecka w powstrzymywaniu reakcji na niewłaściwe elementy lawiny informacji.

Najczęściej spotykamy typy uczniów, wykazujących zaburzenia dynamiki procesów nerwowych. Występuje zależność rodzaju trudności wychowawczych od typu zaburzeń:

TYP NADPOBUDLIWY EKSPANSYWNY

Do tego typu zaliczamy dzieci , u których w zachowaniu na plan pierwszy wysuwa się nadmierna ekspansja ruchowa oraz ogólny brak powściągu i samokontroli. Dzieci te są niezwykle dynamiczne i ciągle pobudzone, ukierunkowane na poszukiwanie sytuacji, w której mogą rozładować swoja ogromną potrzebę ruchu. Cechuje je również nadpobudliwość procesów poznawczych, która przejawia się głównie w postaci nadmiernie żywego odruchu orientacyjnego i braku myślowego powściągu.

TYP NADWRAŻLIWY NIESPOKOJNY

U dzieci tego typu przybiera ona najczęściej formę wzmożonego niepokoju ruchowego nasilającego się szczególnie w sytuacjach emocjonalnego napięcia lub bezpośrednio po nich.

Dzieci te są w równym stopniu nadpobudliwe emocjonalnie, poznawczo i ruchowo, a więc w ogólnym obrazie dziecka wyraźnie dominuje wzmożona pobudliwość, to jednak przynajmniej w pewnych sytuacjach i na krótko jest ona równoważona aktywnym hamowaniem.

Każde takie zderzenie procesów pobudzania i hamowania prowadzi jednak do dalszego niepokoju dziecka. W tej grupie najpowszechniej występują zaburzenia koncentracji uwagi
i emocjonalna drażliwość.

 

 

WSKAZANIA JAK POSTĘPOWAĆ Z DZIECKIEM

NADPOBUDLIWYM

  • W pracy z dzieckiem nadpobudliwym należy zachować spokój i rozsądek. Nie można pozwolić, aby niepokój i nadruchliwość dziecka udzieliły się dorosłym. Jest to niezbędny warunek.
  • Należy zwrócić uwagę na staranne wykonywanie prac oraz ich ukończenie, a także utrzymywanie zainteresowania na zadaniu przez częste jego zmiany. Zawsze wracamy do pracy rozpoczętej i zakończonej.
  • Oddziaływać na dziecko należy powoli, bez pośpiechu, głosem nieco stłumionym, jakby w zwolnionym tempie, nie krzykiem.

Literatura cytowana:

J.Strelau, Temperament i typ układu nerwowego, Warszawa 1969, PWN

J.Elliott, M. Place, Dzieci i młodzież w kłopocie ,Warszawa 2000,WSPS

/opracowała- Grażyna Zaremba/